Μέρος ποίηση-slam, μέρος hip-hop freestyling, μέρος a cappella τραγούδι και 100 τοις εκατό αυτοσχεδιασμό, η παράδοση της bertsolaritza έχει γίνει πολιτιστικό σηματοδότη για τη βασκική διασπορά.
Από αυτή την ιστορία
Τα βασικά του προγράμματος Bertsolaritza για το Φεστιβάλ Folklife του Smithsonian 2016σχετικό περιεχόμενο
- Ο Βύρωνας ήταν ένας από τους λίγους αξιόλογους υπερασπιστές των Λουδιτών
- Εδώ είναι μια προσεκτικά απλή μέθοδος για την παρασκευή Bakailaoa Pil-pilean, το παραδοσιακό βασκικό γεύμα
- Υπάρχει πολύ περισσότερο σε αυτό το βασκικό σκάφος από τότε που συναντά το μάτι
Χιλιάδες bertsolaris (τραγουδιστές-ποιητές) σε ολόκληρο τον κόσμο εκτελούν bertsolaritza (αυτοσχέδια στίχο σε τραγούδι) σε γάμους, φεστιβάλ και κηδείες - όπου υπάρχουν συνόδους των Βάσκων, από τη Χώρα των Βάσκων μέχρι την Αργεντινή στην Αμερική. Κάθε τέσσερα χρόνια, οι κορυφαίοι bertsolaris συγκεντρώνονται για το Super Bowl της bertsolaritza σε ένα γήπεδο της Χώρας των Βάσκων, όπου δεκάδες χιλιάδες λατρεύοντας τους οπαδούς περιμένουν με ανυπομονησία τις δημιουργίες των τραγουδιστών.
Οι Αμερικανοί θα έχουν την ευκαιρία να γίνουν μάρτυρες bertsolaritza από πρώτο χέρι στο Smithsonian Folklife Festival, που πραγματοποιείται σε δύο Σαββατοκύριακα από τις 29 Ιουνίου έως τις 4 Ιουλίου και 7 Ιουλίου έως τις 10 Ιουλίου. Η γλώσσα, το μαγείρεμα, το άθλημα, η μουσική και οι τέχνες αυτής της αρχαίας κοινότητα παρουσιάζεται στο πρόγραμμα "Βασκικά: Καινοτομία με Πολιτισμό" του Φεστιβάλ.
Για να γίνει καλά, ένα bertsolari πρέπει να γνωρίζει τη βασκική γλώσσα, Euskara, προς τα πίσω και προς τα εμπρός. Αυτός ή αυτή πρέπει να είναι έξυπνος, γρήγορος και να έχει καλή φωνή. Στους διαγωνισμούς «head to head» κάθε bertsolari έχει ένα χαρακτήρα, ένα θέμα ή ένα σενάριο και μια μελωδία. Κάθε ένα περιστρέφει μια ιστορία, σε rhyming στίχο, η οποία πρέπει να ολοκληρωθεί σε λιγότερο από δύο λεπτά. Οι δύο bertsolaris παίζουν ο ένας τον άλλον, προσπαθώντας να ανοίξουν τον προηγούμενο τραγουδιστή με τον καλύτερο έμμετρο, μελωδικό ή ιστορικό. Είναι μια προφορική μονομαχία που μπορεί να μετατραπεί σε πειράγματα και υπονοούμενα.
"Πρέπει να διαχειριστείτε τη μελωδία, να διαχειριστείτε την ομοιοκαταληξία, να διαχειριστείτε διαφορετικά είδη ποιητικών δομών, να απαντήσετε στο θέμα, να απαντήσετε στο άτομο που πήγε ενώπιον σας και έτσι έχετε όλα αυτά πράγματα που πρέπει να κάνετε, όλα ταυτόχρονα », δήλωσε ο τελευταίος μελετητής της προφορικής παράδοσης John Miles Foley σε ένα βίντεο (παραπάνω).
Η Maialen Lujanbio φοράει το μεγάλο trofej txapela ή baret αφού έγινε η πρώτη γυναίκα που κέρδισε το Εθνικό Πρωτάθλημα το 2009. (Xenpelar Dokumentazio Zentroa) "Αντιδίζετε επίσης στο κοινό και πώς αντιδρά το ακροατήριο σε σας", λέει η Mary Linn, επιμελητής της πολιτιστικής και γλωσσικής αναζωογόνησης στο Κέντρο Smithsonian Institution's Folklife και Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Το πλήθος μπορεί να γελάσει ή να τραγουδήσει. "Τροφοδοτεί την ενέργεια του bertsolari", λέει ο Linn.
Το κοινό θα κλέψει αν το bertsolari χρησιμοποιεί τα ίδια ρίματα περισσότερες από μία φορές. Αυτό δεν είναι μόνο ένα faux pas, αλλά θεωρείται "κατώτερο", λέει ο John Ysursa, εκπαιδευτής στις βασκικές σπουδές στο Boise State University.
Στο φεστιβάλ Folklife, δύο από τους κορυφαίους τραγουδιστές από τη Χώρα των Βάσκων - Xabier Paya και Arati Anda Villanuvea - θα παρουσιάσουν τις κιτριές τους. Ο Paya είναι ο συντάκτης της Ανθολογίας της βασκικής προφορικής λογοτεχνίας και κέρδισε το μεγάλο βραβείο στο επαρχιακό Biscay Biscay Biscay (πρωτάθλημα Biscay Bertsolari) το 2006. Ένας πρωτοπόρος ορειβάτης ορεινός Anda Villanuvea ανταγωνίζεται επίσης τακτικά σε ένα άλλο επαρχιακό πρωτάθλημα bertsolari στην Alava.
Δύο Αμερικανοί ομογενείς Basques-Martin Goicoechea και Franxoa Biduarreta- θα μεταφράσουν το στίχο στα αγγλικά και θα ερμηνεύσουν το νόημά τους. "Θέλαμε οι άνθρωποι να μην φοβούνται να πάνε σε ποίηση σε άλλη γλώσσα", λέει ο Linn. Οι στίχοι που δημιουργήθηκαν στο φεστιβάλ θα διατηρηθούν και θα τοποθετηθούν στο blog του Φεστιβάλ Folklife.
Ιστορικά, η Βασκική κατοικούσε στη βορειοδυτική Ισπανία και στη νοτιοανατολική Γαλλία, αγκαλιάζοντας τις ακτές του Ατλαντικού και απλώνεται κατά μήκος και στα βουνά των Πυρηναίων. Η αυτόνομη Χώρα των Βάσκων (Euskal Herria στη Βασκική) -που έχει πρόεδρο και κοινοβούλιο- ιδρύθηκε το 1979. Το έθνος των 2.800 τετραγωνικών μιλίων, με πληθυσμό δύο εκατομμυρίων, περιλαμβάνει τις ισπανικές επαρχίες Álava, Guipúzcoa και Vizcaya . Πολλοί Βάσκοι ζουν επίσης στη Ναβάρα και περίπου 250.000 κατοικούν σε μια πολιτιστική περιοχή στη Γαλλία, τη λεγόμενη Pays Basque.
Η γλώσσα-Euskara-θεωρείται ότι είναι μια από τις παλαιότερες στην Ευρώπη. Η προέλευσή του είναι αβέβαιη. μερικοί υποθέτουν ότι προέρχονται από τον Καύκασο, αλλά κανείς δεν μπόρεσε να εντοπίσει οριστικά τις αρχές του. Η Ευσκάρα ήταν στα πρόθυρα να πεθάνει στα τέλη του 19ου αιώνα εξαιτίας της μετανάστευσης, της αφομοίωσης και άλλων παραγόντων, λέει ο Ysursa.
Η κατάρτισή του σχεδόν σφραγίστηκε χάρη στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο, όταν η βασκική συμμάχησε με τους Ρεπουμπλικάνους ενάντια στον στρατηγό Francisco Franco. Όταν ο Φράνκο κυριάρχησε, ο νέος δικτάτορας επέστρεψε την εύνοια, καταστέλλοντας τους βασκικούς λαούς, τη γλώσσα και τον πολιτισμό - που βοήθησαν να ανεβούν τις φλόγες ενός αυτονομιστικού κινήματος που συνεχίστηκε πολύ πέρα από το θάνατο του Φράνκο το 1975.
Ο εκσυγχρονισμός του εικοστού αιώνα κατέγραψε επίσης τον αριθμό των βασκικών ομιλητών και το ενδιαφέρον για τη γλώσσα, λέει ο Linn.
Ο μεγάλος φολκλορικός Αλάν Λομάξ πήγε στην περιοχή των Βάσκων στις αρχές της δεκαετίας του 1950 για να τεκμηριώσει και να διατηρήσει τα τραγούδια και τις προφορικές παραδόσεις, συμπεριλαμβανομένης της bertsolaritza. Η συλλογή φιλοξενείται στο Αμερικανικό Κέντρο Folklife του Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου.
Το Bertsolaritza είναι μοναδικά βασκική. χωρίς μεταφράσεις, οι στίχοι ποτέ δεν τραγουδιούνται στα ισπανικά, τα γαλλικά ή σε οποιαδήποτε άλλη γλώσσα, λέει ο Linn. Η μορφή της τέχνης άρχισε - κάποια στιγμή τον 14ο αιώνα, πιστεύουν οι μελετητές - ως σχεδόν αποκλειστικά θηλυκή επιδίωξη. Σε κάποιο σημείο διέσχισε τη γραμμή των φύλων και έγινε ένα είδος καμαριέρας που εκτελέστηκε κυρίως από τους άνδρες στα καλά αγαπημένα σπίτια μηλίτη. Εάν ήσασταν αρκετά καλός, "θα μπορούσατε να πάρετε τους ανθρώπους να συνεχίσουν να σας αγοράζουν ποτά", λέει ο Ysursa.
Ένας από τους πιο ολοκληρωμένους εκτοπισμένους bertsolaris είναι ο Martin Goicoechea, 68 ετών, του Rock Springs, Wyoming, ο οποίος βραβεύτηκε από την Εθνική Κληρονομιά για τις Τέχνες το 2003. (Elisa Hough, Smithsonian Institution) Κατά τη διάρκεια του 18ου και 19ου αιώνα τα τραγούδια εκτελούνται επίσης σε φεστιβάλ, οικογενειακές συγκεντρώσεις, γάμους και κηδείες. Μερικοί bertsolari ήθελαν να ανυψώσουν την τέχνη, έτσι άρχισαν να διεξάγουν διαγωνισμούς κατά τα τέλη του 19ου αιώνα. Τα πρώτα σύγχρονα πρωταθλήματα bertzolaritza διεξήχθησαν στο Σαν Σεμπαστιάν το 1935 και το 1936, αλλά ένα άλλο δεν πραγματοποιήθηκε παρά το 1960. Τα πρωταθλήματα σημειώθηκαν ακανόνιστα μέχρι το 1986, όταν σχηματίστηκε κάτι παρόμοιο με ένα αθλητικό πρωτάθλημα, ο σύλλογος Bertsolaris της Euskal Herria. Έχει στεφθεί πρωταθλητής πρωταθλήματος κάθε τέσσερα χρόνια.
Ο στίχος του τραγουδιού έγινε «σύμβολο της βασκικής αναγέννησης - της ανάκτησης της ζωής, της ανάκτησης του πολιτισμού», λέει ο Linn.
Η Έσκαρα εξακολουθεί να απειλείται - με λιγότερο από ένα εκατομμύριο ομιλητές, θεωρείται ότι απειλείται. Αυτό συμβαίνει ακόμη και καθώς ο αριθμός των ομιλητών αυξάνεται χάρη στις προσπάθειες που καταβάλλουν στη Χώρα των Βάσκων, όπως απαιτούν οι ισπανόφωνοι να παρακολουθήσουν μαθήματα βασκικής, λέει ο Ysursa. Και τα μαθήματα bertsolaritza προσφέρονται στα δημοτικά σχολεία σε όλη τη Χώρα των Βάσκων.
Η παράδοση έχει κρατηθεί ζωντανή στις ΗΠΑ από αρκετές bertsolaris, αλλά δεν είναι τόσο πιθανό να επιβιώσει εδώ, λέει ο Ysursa. Ο αριθμός των ομιλητών της Euskara στις ΗΠΑ μειώνεται. "Και τότε, συνθέτοντας το, δεν μπορεί κανείς να το κάνει αυτό", λέει.
Ο Ysursa, γιος των βασκικών γονέων, προσπαθεί ο ίδιος να μάθει τη γλώσσα. Το Boise είναι μια εστία του βασκικού λαού και του πολιτισμού, και μάλιστα έχει ένα βασκικό νηπιαγωγείο προσχολικής ηλικίας. Άλλες βασκικές περιοχές είναι συγκεντρωμένες στην Αμερικανική Δύση, όπου πρωτοεμφανίστηκαν για να βοηθήσουν στα αγροκτήματα προβάτων: στη Νεβάδα γύρω από το Ρίνο και το Έλκο. στις πόλεις της Καλιφόρνιας Bakersfield, Fresno, Encino και San Francisco. και στο Wyoming.
Ένας από τους πιο ολοκληρωμένους εκτοπισμένους bertsolaris είναι ο Martin Goicoechea, 68 ετών, του Rock Springs, Wyoming, ο οποίος βραβεύτηκε από το Εθνικό Δωρεές για τις Τέχνες το 2003.
Ο Martin Goicoechea εκτελεί ένα bertso κατά τη διάρκεια μιας Κυριακής πρωινής μάζας στο Βασκικό Πολιτιστικό Κέντρο του Σαν Φρανσίσκο. (Greyson Harris, Smithsonian Institution) Ο Linn λέει ότι το τραγούδι του Goicoechea είναι μοναδικό, πολύ διαφορετικό από αυτό που ακούγεται στην πατρίδα. "Χρησιμοποιεί τέταρτους τόνους", ένα είδος τραγουδιού που σχετίζεται περισσότερο με τη μουσική από τη Μέση Ανατολή, λέει.
Δεν είναι μάλλον καμία μικρή ειρωνεία που η Goicoechea κατέχει τι τιμολογείται ως "η μεγαλύτερη αυτοκινητοβιομηχανία αντιπροσωπείας της Wyoming." Ως bertsolari, σκοπεύει να πουλήσει το ακροατήριο για τον χαρακτήρα και την ιστορία του. Και φυσικά, πρέπει να είναι γρήγορος στα πόδια του και πάντα να υπολογίζει.
Η Goicoechea ήρθε στην Αμερική το 1966. Ο τότε 18χρονος ένωσε έναν παλαιότερο αδελφό σε ένα αγρόκτημα προβάτων και γρήγορα μετακόμισε στο εργοδηγό, διαχειριζόμενος περίπου δύο δεκάδες εργαζόμενους στην πολυάσχολη καλοκαιρινή περίοδο. Μέσα σε μια δεκαετία συναντήθηκε με μια αμερικανική κοπέλα, την παντρεύτηκε και μετακόμισε στο Rock Springs, όπου ξεκίνησε την αυτοκινητοβιομηχανία.
Είχε εγκαταλείψει τη Χώρα των Βάσκων, μαζί με την πρώιμη αγάπη του για τη bertsolaritza - κάτι που ήταν τόσο καλός που έφτασε κοντά στο να κερδίσει έναν διαγωνισμό στην ηλικία των 17 ετών. Για περισσότερες από δύο δεκαετίες δεν τραγούδησε. Τότε άκουσε για έναν αγώνα bertsolaritza που πραγματοποιήθηκε στο Gardnerville της Νεβάδα. Αυτό ήταν το 1991. Η Goicoechea αποφάσισε να εμφανιστεί και λέει: «Θα είμαι ειλικρινής μαζί σας, έκανα πολύ καλύτερα από ό, τι περίμενα τον εαυτό μου».
Εκεί συναντήθηκε ο Johnny Curutchet, ο Ιησούς Αριάδα και ο Ιησούς Goni-όλοι οι bertsolaris που ζούσαν στα δυτικά και οι οποίοι συνέλαβαν τελικά τις υποτροφίες εθνικής κληρονομιάς μαζί με την Goicoechea το 2003.
Για να γίνει καλά, "πρέπει να γεννηθείς με ταλέντο", λέει ο Goicoechea. Αν πρόκειται απλώς να τραγουδάει αδιάφορα, ας πούμε μετά από ένα οικογενειακό γεύμα, θα ακούσει τις συνομιλίες του δείπνου, θα κάνει διανοητικές σημειώσεις για τα αστεία, τα σοβαρά θέματα, τα δράματα. «Πραγματικά μένω στην κορυφή του τι συμβαίνει», λέει. Στη συνέχεια, θα τακτοποιήσει τον τελευταίο λόγο και το τελευταίο λυρικό για το στίχο του.
"Αυτό είναι κάτι που ήδη γνωρίζουμε - πως θα τελειώσουμε, ακόμα κι αν δεν ξέρουμε πώς να ξεκινήσουμε", λέει ο Goicoechea. "Είναι σαν το περπάτημα προς τα πίσω."
Το κοινό μπορεί να μην ξέρει πού πηγαίνει το τραγούδι μέχρι το τέλος, όταν το bertsolari παραδίδει το τελικό λάκτισμα, λέει.
Όπως ο Goicoechea, ο Curutchet, 70 ετών, ακολούθησε έναν μεγαλύτερο αδερφό στην Αμερική, που προσγειώθηκε στο Σαν Φρανσίσκο. Αλλά, σε μια συστροφή, είχε γεννηθεί σε εκείνη την πόλη. (Οι γονείς του ήταν μετανάστες στην περιοχή του κόλπου, αλλά επέστρεψαν στη Χώρα των Βάσκων λίγο μετά τη γέννησή του.) Ως έφηβος, ο Curutchet χρειαζόταν δουλειά, οπότε επέστρεψε στην Αμερική. Ήταν έντονα ελκυσμένος στους αγώνες bertsolaritza σε φεστιβάλ κοντά στο χωριό του στη Χώρα των Βάσκων, αλλά δεν έμαθε την τέχνη μέχρι που επέστρεψε στις ΗΠΑ
Οι διαγωνισμοί στην Αμερική ήταν λίγοι και πολύ μακριά, και δεν είναι εύκολο να βρεις συνεργάτες τραγουδιού, λέει ο Curutchet. Αυτός και η Goicoechea περιγράφουν ο ένας τον άλλον ως lifelines. "Ο Martin είναι σαν αδερφός μου", λέει ο Curutchet.
Οι δυο τους συναντήθηκαν στη Δύση, στην Ουάσινγκτον, στη Νέα Υόρκη, και το περασμένο φθινόπωρο στη Χώρα των Βάσκων, όπου «αντιμετωπίστηκαν σαν βασιλιάδες», λέει ο Curutchet. Δεν έχουν ανταγωνιστεί μεταξύ τους συχνά, αλλά είναι συνήθως διασκεδαστικό, λένε. Ένας αξέχαστος διαγωνισμός έβαλε το Curutchet ως Χίλαρι Κλίντον εναντίον της Goicoechea ως Monica Lewinsky. Για τον Curutchet, η παραμονή στο χαρακτήρα είναι μια κρίσιμη πτυχή της αφήγησης. Ακόμα κι αν πρόκειται για θέμα γέλιου, το bertsolari δεν πρέπει να γελάει, λέει.
Όπως και η Goicoechea, ο Curutchet έχει μια αμερικανική οικογένεια, κανένας από τους οποίους δεν μιλάει τη Βασκική. Ο Curutchet λέει ότι δεν ξέρει ότι άλλα αμερικανικά bertsolaritzas έρχονται πίσω από αυτόν και τους λίγους συνομηλίκους του. «Θα ήθελα να έρχονται μερικοί νέοι», λέει.
Κανένα από τα βασκικά προγράμματα μελετών που βασίζονται στις Η.Π.Α. ή τα Βασκικά Πολιτιστικά Κέντρα δεν προσφέρουν οδηγίες bertsolaritza. Η Goicoechea ελπίζει ότι, τουλάχιστον σε άλλες περιοχές της Χώρας των Βάσκων, «καθώς η γλώσσα επεκτείνεται, η τέχνη θα ακολουθήσει».
Αλλά, τόσο ο ίδιος όσο και ο Curutchet λένε ότι είναι απίθανο να υπάρξουν περισσότεροι αμερικανοί bertsolaris.
"Θα μας λείψουν όταν θα φύγουμε", λέει ο Goicoechea.
Εργαστήρια και διαδηλώσεις για το bertsolitza θα πραγματοποιηθούν σε όλο το Φεστιβάλ Folklife στο National Mall από τις 29 Ιουνίου έως τις 4 Ιουλίου και από τις 7 Ιουλίου έως τις 9 Ιουλίου.
