Γνωρίζετε ότι τα γούστα των ταξιδιωτών έχουν έρθει σε πλήρη κύκλο όταν οι επισκέπτες του ξενοδοχείου ζητούν να ζήσουν σαν τροκολιδίτες. Στη νότια ιταλική πόλη της Matera, ακολούθησα μια περιπλανώμενη διαδρομή προς μια περιφραγμένη περιοχή γνωστή ως Sassi (ιταλική για τις "πέτρες"), όπου περίπου 1.500 κατοικίες σπηλιάς κηρήθρασαν τις πλευρές μιας απότομης χαράδρας. Πρώτα καταληφθέντα στην Παλαιολιθική εποχή, οι μυριάδες φυσικές σπηλιές βαθμιαία εξημερώθηκαν βαθύτερα και επεκτάθηκαν σε χώρους διαβίωσης από αγρότες και τεχνίτες σε όλη την κλασική και μεσαιωνική εποχή. Σήμερα, αυτές οι υπόγειες κατοικίες ανακατασκευάζονται από Ιταλούς και η διαμονή τους σε ένα από τα σπήλαια του Sassi έχει γίνει μια από τις πιο εξωτικές εμπειρίες της Ευρώπης.
Κοντά σε μια κορυφή πέτρας που στεφανώνεται από ένα σιδερένιο σταυρό είναι ένα συγκρότημα σπηλαίου που ονομάζεται Corte San Pietro, όπου ο ιδιοκτήτης Φερνάντο Πόντε με υποδέχθηκε με ένα υπέροχο κοστούμι μεταξιού και κορδόνι. (Όντας ένα τρελόγυθο, όπως λένε οι ντόπιοι για τον εαυτό τους - η κυριολεκτική έννοια του όρου είναι ο "κάτοικος των σπηλαίων" - δεν αποκλείει να είναι κομψός.) Ο Πόντε άνοιξε την πόρτα καπνιστή γυαλί σε αυτό που θα ήταν το δικό μου πέτρινο καταφύγιο, ένα από τα πέντε δωμάτια που βγήκαν στο μαλακό ασβεστόλιθο από μια μικρή αυλή. Κομψό φωτισμό σχεδιαστής έπληξε τους πρώτους πέτρινους τοίχους, οι οποίοι ήταν διακοσμημένοι με σύγχρονα έργα τέχνης και τηλεόραση επίπεδης οθόνης. Ένα κομψό πέτρινο λουτρό ήταν ενσωματωμένο στην πιο μακρινή γωνιά του σπηλαίου. Φυσικά, η σπηλιά μου ήταν ενεργοποιημένη με Wi-Fi. Κάθε φορά που έβλεπα τους χρυσούς τοίχους, ένα απαλό νιφάδα άμμου έπεσε πάνω στο γυαλισμένο πέτρινο πάτωμα.
Είναι δύσκολο να φανταστούμε ότι οι αρχαίοι πολεμιστές της Ματέρας δεν ήταν γνωστοί πολύ νωρίς ως «η ντροπή της Ιταλίας» για τη θλιβερή της φτώχεια. Στη δεκαετία του 1950, ολόκληρος ο πληθυσμός περίπου 16.000 κατοίκων, κυρίως αγροτών και αγροτών, μεταφέρθηκε από το Sassi σε νέα στεγαστικά έργα σε ένα ακατανόητο κυβερνητικό πρόγραμμα, αφήνοντάς το κενό κέλυφος. Ο Πόντε, που μεγάλωσε στο σύγχρονο τμήμα του Matera, ο οποίος εκτείνεται κατά μήκος του Πιάνο (το "επίπεδο") πάνω από τη χαράδρα, ήταν ένας από τους πρώτους που επωφελήθηκε από αυτό το έτοιμο ακίνητο. Μετακόμισε κοντά με τη γυναίκα του γύρω στο 1990 και ανακαινίζει το μικρό συγκρότημα με πέντε σπηλιές και μια τραπεζαρία γύρω από μια αυλή, εγκαθιστώντας συστήματα υδραυλικών, ηλεκτρικών, θέρμανσης και εξαερισμού για την αντιμετώπιση της υγρασίας του υπόγειου περιβάλλοντος. "Η οικογένεια της συζύγου μου ήταν βίαια εναντίον μας που ζούσε εδώ", είπε. "Τότε, το Sassi είχε εγκαταλειφθεί, που δόθηκε ουσιαστικά σε λύκους".
Εργαζόμενοι στις σπηλιές τους - που δίνει νέο νόημα στον όρο "fixer-upper" - οι Pontes ανακάλυψαν οκτώ διασυνδεδεμένες δεξαμενές κάτω από το δάπεδο, μέρος ενός δικτύου που αναπτύχθηκε για να πιάσει το βρόχινο νερό για να πιει. "Δεν είχαμε καμία ιδέα ότι αυτά ήταν εδώ μέχρι που ξεκινήσαμε", είπε, καθώς περπατούσαμε μέσα στους τώρα άψογους κωνικούς χώρους. "Είχαν γεμίσει με τα συντρίμμια." Οι δεξαμενές τώρα μετατρέπονται σε "σπα ψυχής" για διαλογισμό.
Ένα παιδί παίζει σε ξυλοπόδαρα σε ένα από τα χωριά των τρούλκοδυτών του Matera το 1948. Ένα κυβερνητικό πρόγραμμα μετακόμισε αργότερα τους χωρικούς σε νέα έργα στέγασης. (David Seymour / Φωτογραφίες Magnum) 
Η Casa Cava φιλοξενεί συναυλίες και πολιτιστικές εκδηλώσεις. (Francesco Lastrucci) 
Οι ανασκαφές αποκαλύπτουν τα αρχαία αντικείμενα. (Francesco Lastrucci) 
Μέσα σε μία από τις ανθρωπογενείς εκκλησίες της Matera, οι τοιχογραφίες του 9ου αιώνα μ.Χ. στους τοίχους της Κρύπτης του Αρχικού Αμαρτήματος απεικονίζουν σκηνές από την Παλαιά και τη Νέα Διαθήκη. (Francesco Lastrucci) 
Ο ζωγράφος Donato Rizzi έζησε αρχικά στο Sassi ως καταληψία στη δεκαετία του '70. (Μέσα σε μία από τις εκκλησιαστικές εκκλησίες της Ματέρας, οι τοιχογραφίες του 9ου αιώνα μ.Χ. στα τείχη της Κρύπτης του Αρχικού Αμαρτήματος απεικονίζουν σκηνές από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη). 
Ένας τυροκόμος τελειοποιεί την ρίκοτα του. (Francesco Lastrucci) 
Το Museo Nazionale Domenico Ridola στεγάζει τοπικά αντικείμενα, όπως πολλά από την εποχή της Magna Graecia, όταν οι Έλληνες εγκαταστάθηκαν στην περιοχή πριν από περίπου 2.500 χρόνια. (Francesco Lastrucci) 
Η αρχαία πόλη μεγάλωσε στην πλαγιά μιας χαράδρας. (Francesco Lastrucci) 
Οι σπηλιές στην πλευρά του φαραγγιού Gravina αντιμετωπίζουν τη Matera. Μόλις χρησιμοποιήθηκαν ως καταφύγιο για βοσκούς, μερικοί κοσμούνται με αρχαίες τοιχογραφίες. (Francesco Lastrucci) 
Μια γυναίκα μπαίνει στην εκκλησία του Sant'Agostino στο Sasso Barisano της Matera. Ο καθεδρικός ναός είναι ορατός στο παρασκήνιο. (Francesco Lastrucci) 
Το παρεκκλήσι της Madonna dell'Idris είναι ορατό σε ένα λόφο της Matera. (Francesco Lastrucci) 
Καθώς οι άνθρωποι επέστρεψαν στη Matera, οι ρυθμοί της καθημερινής ζωής - συμπεριλαμβανομένων των γάμων - επέστρεψαν επίσης. (Francesco Lastrucci) 
Οι φίλοι συγκεντρώνονται κατά το ηλιοβασίλεμα στο Murgia Park πέρα από το φαράγγι από το sassi. (Francesco Lastrucci) 
Στην αιχμή τους, οι sassi της Matera φιλοξενούσαν περίπου 16.000 ανθρώπους. (Francesco Lastrucci) 
"Αυτό που βλέπετε στην επιφάνεια είναι μόνο το 30%", λέει ο καλλιτέχνης Peppino Mitarotonda. "Τα άλλα 70% είναι κρυμμένα." (Francesco Lastrucci) 
Ένα πέρασμα παίρνει τους πεζούς από την Piazza Vittorio Veneto κάτω στις σπηλιές του Sasso Barisano. (Francesco Lastrucci) 
Ένας ποιμένας εξακολουθεί να οδηγεί το κοπάδι του στο πάρκο Murgia. (Francesco Lastrucci) 
Οι αγελάδες βόσκουν στο πάρκο Murgia, απέναντι από το φαράγγι του Sassi της Matera. (Francesco Lastrucci) 
Τοιχογραφίες διακοσμούν τα τείχη του σπηλαίου μέσα στο εκκλησάκι της Madonna delle Tre Porte. (Francesco Lastrucci) 
Η σύγχρονη τέχνη από τον γλύπτη Materan Antonio Paradiso ήταν σε έκθεση σε ένα χώρο που αποτελούσε ένα χωματερή. (Francesco Lastrucci) 
Τα παιδιά παίζουν μπροστά από το Convento di Sant'Agostino την πρώτη ημέρα της κοινωνίας. (Francesco Lastrucci) 
Οι τοιχογραφίες μέσα σε ένα chiesa rupestre σώζονται καλά. (Francesco Lastrucci) 
Οι επισκέπτες του ξενοδοχείου Corte San Pietro, στο Sasso Caveoso, ξαπλώνουν σε πολυτελείς σουίτες υπόγεια. (Francesco Lastrucci) 
Ο Domenico Nicoletti επιστρέφει στο παιδικό του σπίτι μαζί με το γιο και τον εγγονό του. (Francesco Lastrucci) "Δεν νομίζετε ότι μια σπηλιά είναι πολύπλοκη αρχιτεκτονικά", λέει ο Αμερικανός αρχιτέκτονας Anne Toxey, συγγραφέας του Materan Contradictions, ο οποίος μελετά το Sassi εδώ και πάνω από 20 χρόνια. "Αλλά μου έσκαψαν από τις περίπλοκες δομές τους". Η πιο περίτεχνη πέτρα χρονολογείται από την Αναγέννηση, όταν πολλά σπήλαια ήταν διακοσμημένα με νέες προσόψεις ή είχαν τις οροφές τους επεκταθεί για να κάνουν θολωτά δωμάτια. Σήμερα, σκαλιστές πέτρινες κλίμακες εξακολουθούν να συνδέουν καμάρες, σοφίτες, καμπαναριά και μπαλκόνια, το καθένα μοσχευμένο στο άλλο σαν ένα δυναμικό κυβιστικό γλυπτό. Κρυμμένα πίσω από τις σιδερένιες σχάρες είναι οι πέτρινοι ναοί, που δημιουργήθηκαν από Βυζαντινούς μοναχούς, με θαυμάσια τοιχογραφημένους εσωτερικούς χώρους. Στην αντίθετη πλευρά της χαράδρας, σε ένα οροπέδιο που ονομάζεται Murgia, πιο μυστηριώδη σπήλαια κοιτάζουν πίσω σαν κενά μάτια.
Είναι εύκολο να δούμε γιατί ο Matera έχει επιλεγεί για να διπλασιάσει την αρχαία Ιερουσαλήμ σε ταινίες, όπως το Ευαγγέλιο του Pier Paolo Pasolini, σύμφωνα με το Πάθος του Χριστού του Αγίου Ματθαίου και του Μελ Γκίμπσον. "Η Matera είναι μία από τις παλαιότερες πόλεις του κόσμου από την άποψη της συνέχειας", μου είπε ο Antonio Nicoletti, ένας αστικός σχεδιασμός από τη Matera. "Μπορείτε να βρείτε παλαιότερες πόλεις στη Μεσοποταμία, αλλά δεν έχουν καταληφθεί στη σύγχρονη εποχή. Πού αλλού μπορείτε να κοιμηθείτε τώρα σε ένα δωμάτιο που καταλαμβάνεται για πρώτη φορά πριν από 9.000 χρόνια; "Οι εκτιμήσεις για την πρώιμη κατοχή του χώρου ποικίλλουν, αλλά οι αρχαιολόγοι έχουν βρει αντικείμενα σε τοπικές σπηλιές που χρονολογούνται από τη Νεολιθική περίοδο και ακόμα νωρίτερα.
Ταυτόχρονα, η σύγχρονη αναδιάρθρωση των ιστορικών εσωτερικών χώρων του Sassi ήταν ατελείωτα εφευρετική. Μαζί με τα ξενοδοχεία σπηλαίων, υπάρχουν τώρα εστιατόρια σπηλαίων, καφετέριες σπηλαίων, γκαλερί σπηλαίων και κλαμπ σπηλαίων. Υπάρχει μια υπόγεια πισίνα, η οποία προκαλεί μια αρχαία ρωμαϊκή θέρμη, με φώτα που δημιουργούν υπνωτικά μοτίβα νερού στην οροφή, και ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης, MUSMA, με το δικό του υπόγειο δίκτυο, επισημαίνοντας - τι άλλο; Ένα συγκρότημα σπηλαίου καταλαμβάνεται από μια εταιρεία λογισμικού με περίπου 50 υπαλλήλους. Οι επισκέπτες του Matera μπορούν να ακολουθήσουν μεταλλικούς πεζόδρομους μέσα από ένα τεράστιο συγκρότημα δεξαμενής του 16ου αιώνα κάτω από την κεντρική πλατεία, με θαλάμους βάθους περίπου 50 πόδια και μήκους 240 ποδιών, που ανακαλύφθηκαν το 1991 και εξερευνήθηκαν από δύτες.
"Τα Sassi είναι σαν ένα ελβετικό τυρί γεμάτο σήραγγες και σπήλαια", σημειώνει ο Peppino Mitarotonda, καλλιτέχνης που εργάζεται για ανακαινίσεις με μια τοπική πολιτιστική ομάδα, το Ίδρυμα Zétema. "Αυτό που βλέπετε στην επιφάνεια είναι μόνο 30 τοις εκατό. Το άλλο 70% είναι κρυμμένο. "
Στη νότια Ιταλία, το παρελθόν βοήθησε συχνά στη διάσωση του παρόντος. Από τότε που οι ανασκαφές της Πομπηίας έφεραν μεγάλες περιηγήσεις στη Νάπολη τον 18ο αιώνα, ιστορικές τοποθεσίες έχουν προσελκύσει ξένους ταξιδιώτες σε φτωχά φυλάκια. Αλλά η Matera μπορεί να είναι η πιο ριζοσπαστική ιστορία της Ευρώπης. Βρίσκεται στην πλαγιά της ιταλικής μπότας, η πόλη ήταν πάντα ένα απομονωμένο, ξεχασμένο κομμάτι της Βασιλικάτα, ανάμεσα στις λιγότερο ανεπτυγμένες και λιγότερο κατανοητές περιοχές της Ιταλίας. Ακόμη και τον 19ο αιώνα, λίγοι ταξιδιώτες έτρεχαν μέσα από τα άγρια, ερημικά τοπία, τα οποία ήταν γνωστά ότι ήταν γεμάτα από briganti ή ληστές. Οι σπάνιοι τυχοδιώκτες που έμπαιναν στη Matera μπερδεύτηκαν από τον ανάποδη κόσμο του Sassi, όπου στην κορυφή τους ζούσαν 16.000 άνθρωποι το ένα πάνω στο άλλο, με τα παλάτια και τα παρεκκλήσια να αναμειγνύονται ανάμεσα στις σπηλιές και τα νεκροταφεία να χτίστηκαν πάνω από τις στέγες της εκκλησίας.
Η αφάνεια της Matera έληξε το 1945, όταν ο Ιταλός καλλιτέχνης και συγγραφέας Carlo Levi δημοσίευσε το απομνημονεύματά του Christ Stopped στο Eboli, για το έτος της πολιτικής εξορίας του στη Basilicata κάτω από τους φασίστες. Ο Λέβι ζωγράφισε ένα ζωντανό πορτρέτο ενός ξεχασμένου αγροτικού κόσμου που είχε, από την ενοποίηση της Ιταλίας το 1870, βυθισμένο σε μια απελπιστική φτώχεια. Ο τίτλος του βιβλίου, αναφερόμενος στην πόλη Eboli κοντά στη Νάπολη, πρότεινε ότι ο χριστιανισμός και ο πολιτισμός δεν είχαν φθάσει ποτέ στον βαθύ νότο, αφήνοντάς του μια παγανιστική, άνομη γη, γεμάτη από αρχαίες δεισιδαιμονίες, όπου κάποιες ποιμένες εξακολουθούσαν να πιστεύουν ότι συνομίλησαν με λύκους. Ο Levi ξεχώρισε το Sassi για την "τραγική ομορφιά" και την παραισθησιογόνο αύρα της αποσύνθεσης - "σαν ιδέα του σχολικού μαθητή για το Inferno του Dante", έγραψε. Οι προϊστορικές κατοικίες της σπηλιάς της πόλης είχαν φτάσει μέχρι τότε σε "σκοτεινές τρύπες" γεμάτες από βρωμιά και ασθένειες, όπου τα ζώα των αχυρώνων φυλάσσονταν σε βουλωμένες γωνιές, τα κοτόπουλα έτρεχαν στα τραπέζια της τραπεζαρίας και τα ποσοστά βρεφικής θνησιμότητας ήταν τρομακτικά, χάρη στην αχαλίνωτη ελονοσία, δυσεντερία.
Το βιβλίο του Levi προκάλεσε μια αναστάτωση στην μεταπολεμική Ιταλία, και ο Sassi έγινε γνωστός ως la vergogna nazionale, η ντροπή του έθνους. Μετά από μια επίσκεψη το 1950, ο ιταλός Πρωθυπουργός Αλτσίντ Ντε Γκασπέρι ήταν τόσο τρομαγμένος που έθεσε σε κίνηση ένα δρακόντιο σχέδιο για τη μετεγκατάσταση του πληθυσμού της Sassi σε νέες κατοικίες. Η Ιταλία έπληξε τα χρήματα από το Σχέδιο Μάρσαλ και Αμερικανοί εμπειρογνώμονες όπως ο Friedrich Friedmann, καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Αρκάνσας, έφθασαν με Ιταλούς ακαδημαϊκούς που είχαν μελετήσει τα μαζικά προγράμματα μετεγκατάστασης της υπαίθρου στην αρχή της κοιλάδας του Tennessee τη δεκαετία του 1930. Τα νέα δημόσια σπίτια σχεδιάστηκαν από τους πιο πρωτοποριακούς αρχιτέκτονες της Ιταλίας, σε ένα λανθασμένο ουτοπικό όραμα που θα απομονώσει πραγματικά τις οικογένειες σε θλιβερά, κλειστοφοβικά κουτιά.
"Τα επόμενα χρόνια, τα Sassi αδειάστηκαν", λέει ο Nicoletti. "Έγινε μια πόλη φαντασμάτων." Ορισμένοι αξιωματούχοι του Materan πρότειναν να περιτοιχιστεί ολόκληρη η περιοχή και να ξεχαστεί. Αντ 'αυτού, οι αρχαίες λωρίδες έγιναν κατάφυτες και υποβαθμισμένες και η Sassi σύντομα κέρδισε τη φήμη για το έγκλημα, προσελκύοντας εμπόρους ναρκωτικών, κλέφτες και λαθρεμπόρους. Ταυτόχρονα, οι πρώην κάτοικοι του Sassi δυσκολεύονταν να προσαρμοστούν στις νέες κατοικίες τους.
Πολλές οικογένειες που μετεγκαθίστανται υποκρίθηκαν ότι προέρχονταν από άλλα μέρη της νότιας Ιταλίας. Ο σχεδιαστής Antonio Nicoletti ήταν μπερδεμένος ότι ο δικός του πατέρας, ο Domenico, δεν είχε επισκεφθεί ποτέ το Sassi από τότε που η οικογένειά του μεταφέρθηκε το 1956, όταν ο Domenico ήταν 20 ετών - παρόλο που το νέο του σπίτι ήταν λιγότερο από μισό μίλι μακριά. Ρώτησα αν ο πατέρας του θα μπορούσε τώρα να εξετάσει την επανεμφάνιση της προγονικής κατοικίας του. Λίγες ημέρες αργότερα, πήρα την απάντησή μου. Ο σημαιοφόρος Nicoletti θα προσπαθήσει να βρει το παλιό του σπίτι, συνοδευόμενο από τους δύο γιους του και δύο από τα εγγόνια του.
Ένιωθε σαν μια ιταλική εκδοχή του "This Is Your Life" όπως συγκεντρώσαμε σε ένα καφέ στην κορυφή του Sassi. Ήταν μια Κυριακή και η εκτεταμένη οικογένεια ήταν φρέσκια από την εκκλησιαστική υπηρεσία, καθαρά ντυμένη και κουβεντιάζοντας με ενθουσιασμό πάνω από ισχυρά εσπρέσσο. Αναβάλλουν ευγενικά στον πατριάρχη, τον Ντομένικο, τώρα 78 ετών, έναν μικροσκοπικό, υποτονικό άντρα σε μια άψογη γκρι κοστούμι τριών τεμαχίων και ένα πινέλο από ασημένια μαλλιά. Καθώς όλοι κατέβαιναν τα ολισθηρά σκαλοπάτια, ένα λεπτό ψιλόβροχο περιβάλλει τις πέτρινες λωρίδες σε μια ορμητική ομίχλη και ο Σηνόρ Νικολέτι κοίταζε γύρω από το Sassi με αυξανόμενη ανησυχία. Ξαφνικά σταμάτησε δίπλα σε μια σπασμένη σκάλα: «Υπήρχε ένα πηγάδι εδώ, όπου θα έπαιρνα το νερό σαν μικρό αγόρι», είπε, ορατά κλονισμένος. "Μόλις έκλεισα και έκοψα το πόδι μου εδώ. Εξακολουθώ να έχω την ουλή. »Λίγα βήματα αργότερα, επισήμανε σε αυτό που έμοιαζε με το σπίτι του χόμπιτ, χτισμένο κάτω από το επίπεδο του εδάφους και ανοίγοντας σε μια μικρή αυλή κάτω από τις σκάλες. "Αυτό ήταν το σπίτι μας."
Προκάλεσε να καθαρίσει τα γυαλιά του καθώς τα δάκρυα του έτρεχαν στα μάτια του.
Συνθέτοντας τον εαυτό του, ο Σηρ. Nicoletti είπε: "Φυσικά, χωρίς τρεχούμενο νερό ή ηλεκτρικό ρεύμα, η ζωή ήταν πολύ δύσκολη εδώ. Οι γυναίκες έκαναν όλη τη σκληρή δουλειά, με το κοραγγό, με θάρρος. Αλλά η ομορφιά της ήταν η κοινότητα. Ξέραμε κάθε οικογένεια. "
"Ο πατέρας μου έχει κάποιες πολύ μαύρες αναμνήσεις του Sassi", πρόσθεσε ο Antonio. "Αλλά έχει και μια νοσταλγία για την κοινωνική του ζωή. Οι άνθρωποι ζούσαν έξω στο βικινάκι τους, ή αυλή, που ήταν σαν μια μικρή πλατεία. Θα έπρεπε να παίζουν παιδιά, οι άντρες να κουτσομπολεύουν, οι γυναίκες να κλέβουν μπιζέλια με τους γείτονές τους. Βοήθησαν ο ένας στον άλλον σε κάθε δυσκολία. "Αυτή η παραδοσιακή ζωή επέστησε φωτογράφους όπως ο Henri Cartier-Bresson στη δεκαετία του 1950, ο οποίος κατέλαβε εικόνες, παρά τη φτώχεια, μίας μυθικής Ιταλίας - ιερέων με μαύρα καπάκια που οδηγούσαν γαϊδουράκια μέσα από πέτρινα σοκάκια, τα ρούχα στις γραμμές, τις γυναίκες με κεντημένα φορέματα παρατάσσονται με δερμάτινους κάδους στα κοινοτικά πηγάδια. "Αλλά όταν κινηθούσαν, η κοινότητα απλώς αποσυντεθεί."
Όπως μιλήσαμε, μια νεαρή γυναίκα κοίταξε πάνω μας μέσα από το μικρό παράθυρο του σπηλαίου. Εξήγησε ότι το είχε μισθώσει από την πόλη πριν από μια δεκαετία και προσφέρθηκε να μας επιτρέψει να την επισκεφθούμε. Οι ακατέργαστοι τοίχοι ήταν τώρα ασβεστοποιημένοι με ασβέστη για να σφραγίσουν το βράχο, αλλά η διάταξη ήταν αμετάβλητη. Ο σημαιοφόρος Nicoletti έδειξε πού κοιμόταν μαζί του και με τις τρεις αδελφές του για στρώματα από άχυρο που χωρίζονταν από κουρτίνες και βρήκε το σημείο στην κουζίνα, όπου η μητέρα του είχε χτίσει έναν ψεύτικο τοίχο για να κρύψει τιμαλφή από τους ναζιστές, συμπεριλαμβανομένων των πούλιων των αδελφών του. (Μία από τις πρώτες του αναμνήσεις ήταν η επιστροφή του πατέρα του στη Matera μετά τη μετανάστευσή του στη Γερμανία για να γίνει εργάτης. Η οικογένεια δεν είχε καμία είδηση γι 'αυτόν για δύο χρόνια "Έτρεξα να τον αγκαλιάσω και σχεδόν τον χτύπησα!")
Αργότερα, καθώς στεγνώσαμε σε ένα ζεστό καφέ, ο Signor Nicoletti είπε ότι ήταν ευτυχής που είδε ξανά το παλιό του σπίτι, αλλά δεν βιάστηκε να επιστρέψει. "Είχα τρία αδέλφια που όλοι πέθαναν εκεί ως βρέφη", είπε. "Όταν υπήρχε η ευκαιρία να ξεφύγουν, πήρα το."
«Ο πατέρας μου δεν μου είπε για τους χαμένους του αδελφούς μέχρι που ήμουν 18», δήλωσε ο Αντόνιο. "Για μένα, ήταν συγκλονιστικό: ίσως να είχα τρεις θείους! Αλλά δεν σκέφτηκε ότι ήταν νέα. Είπε: «Πέθαναν από την πείνα, την ελονοσία, δεν θέλω να θυμηθώ».
***
Στα τέλη της δεκαετίας του 1950, καθώς οι τελευταίοι κάτοικοι της Sassi εκκενώνονταν από τα σπίτια τους, περίπου δυο δωδεκάδες σπουδαστές Materan, που μεγάλωσαν στον πιο σύγχρονο, εύπορο κόσμο του πιάνο, αποφάσισαν να εξεγερθούν από την φήμη της πόλης τους. «Αναρωτηθήκαμε μια απλή ερώτηση: Ποιοι είμαστε;» υπενθυμίζει σήμερα ένας από τους ηγέτες, τον Raffaello De Ruggieri. «Είμαστε παιδιά της δυστυχίας και της φτώχειας, όπως μας λέει η κυβέρνηση, ή είμαστε οι απόγονοι μιας μακράς και περήφανης ιστορίας;»
Συνάντησα τον De Ruggieri, τώρα συνταξιούχο δικηγόρο στα 70 του, χαλαρώνοντας με τη γυναίκα του στη βεράντα του κήπου του ανακαινισμένου αρχοντικού τους στο Sassi, τρώγοντας κεράσια στον ήλιο. Το 1959, σε ηλικία 23 ετών, ο De Ruggieri και ο μεγαλύτερος αδελφός του ίδρυσαν έναν πολιτιστικό σύλλογο για να σώσουν το παρελθόν της Matera, που ονομάζεται Circolo la Scaletta, ο κύκλος των σκαλοπατιών. «Ήμασταν μια σφιχτή ομάδα φίλων, ανδρών και γυναικών, φοιτητών ιατρικής, σπουδαστών νομικών, νοικοκυρών - και όχι ένας μόνο εκπαιδευμένος αρχαιολόγος μεταξύ μας». Τα μέλη άρχισαν να εξερευνούν τα έρηνα Sassi, τα οποία ήταν τότε κατάφυτα και επικίνδυνα και συνειδητοποίησαν ότι η φήμη των σπιτιών των σπηλαίων ήταν παραπλανητική. "Προφανώς, υπήρχε μια αλήθεια εκεί, τα σπίτια ήταν ανθυγιεινά, οι συνθήκες ήταν τρομερές. Αλλά γιατί η κυβέρνηση επικεντρώθηκε στις αποτυχίες των τελευταίων 100 χρόνων και ξεχάσει ότι η Sassi είχε αναπτυχθεί για τους προηγούμενους 9.000; »ρωτάει ο De Ruggieri. "Το μόνο πραγματικό πρόβλημα του Sassi ήταν οικονομικό: Ήταν η φτώχεια που έκανε το Sassi ανθυγιεινό".
Μεγάλο μέρος της μοναδικής αρχιτεκτονικής, η ομάδα που ανακαλύφθηκε, θα μπορούσε εύκολα να σωθεί. "Μόνο το 35 τοις εκατό των σπιτικών σπιτιών είχε ανακηρυχθεί επικίνδυνο", λέει ο De Ruggieri, "αλλά το 100 τοις εκατό από αυτά εκκενώθηκαν." Οι εγκαταλελειμμένοι αρχιτεκτονικοί θησαυροί περιλάμβαναν πολλές εκκλησίες με ρακέτες ή βράχους, καλυμμένες με ανεκτίμητες βυζαντινές τοιχογραφίες. Με τα χρόνια η ομάδα εντόπισε πάνω από 150 εκκλησίες σπηλαίων, μερικές από τις οποίες μετατράπηκαν σε στάβλους από βοσκούς με τα κοπάδια τους, συμπεριλαμβανομένου ενός μεγαλοπρεπούς σπηλαίου της βυζαντινής εποχής, γνωστού ως Κρύπτη της Αρχικής Αμαρτίας, το οποίο έχει ονομαστεί το Παρεκκλήσι της Σιστίνας χειροτεχνική τέχνη.
Πολλές από τις τοιχογραφίες ζωγραφίστηκαν από ανώνυμους, αυτοδίδακτους μοναχούς. Στην εκκλησία της Madonna delle Tre Porte, οι εικόνες της Παναγίας χρονολογούνται από τον 15ο αιώνα μ.Χ. και εκτελούνται σε ανεπίσημο στυλ, ο οδηγός Michele Zasa στο οροπέδιο Murgia, εξηγεί: «Μπορείτε να δείτε ότι οι Μαντόνες του δεν είναι βασιλικές μορφές ή απομακρυσμένες, παραδεισένιες παρθένες παραλλαγές της βυζαντινής τέχνης, αλλά φρέσκες και ανοιχτές, όπως τα δικά μας κορίτσια. "
Η La Scaletta δημοσίευσε το δικό της βιβλίο για τις εκκλησίες του σπηλαίου το 1966 και άρχισε να ασκεί πιέσεις για τα κονδύλια διατήρησης, υποστηριζόμενη από τον συγγραφέα Carlo Levi, τώρα γερουσιαστή, ο οποίος δήλωσε ότι το Sassi αποτελεί αρχιτεκτονικό θησαυρό "ίσο με το Μεγάλο Κανάλι της Βενετίας "Στα τέλη της δεκαετίας του '70, ο De Ruggieri αγόρασε ένα ερειπωμένο αρχοντικό στο περιθώριο του Sassi -" για την τιμή του καπουτσίνο! ", Αστεία - και άρχισε να το αποκαθιστά, παρά τους φόβους ότι ήταν επικίνδυνο. Ταυτόχρονα, περιπετειώδεις τοπικοί καλλιτέχνες άρχισαν να μετακινούνται σε εγκαταλελειμμένα κτίρια. Ο Donato Rizzi, ζωγράφος, θυμάται να ανακαλύπτει το Sassi ως έφηβο. «Απλά ήθελα ένα μέρος να γλιστρήσει για ένα τσιγάρο με τους φίλους μου», είπε. "Αλλά ήμουν συγκλονισμένος από αυτό που βρήκα! Φανταστείτε παλαιολιθικά άτομα που έρχονται εδώ για να βρουν αυτές τις σπηλιές κοντά σε γλυκά νερά, λουλούδια, άγρια θηράματα », μου είπε από τη βεράντα της γκαλερί του στο Sassi, το οποίο έχει πανοραμική θέα. "Πρέπει να ήταν σαν να βρήκα ένα ξενοδοχείο πέντε αστέρων, χωρίς τον padrone!" Ο ίδιος και οι φίλοι του πρωτοεμφανίστηκαν ως καταληψίες στη δεκαετία του '70 και σήμερα τα περίπλοκα αφηρημένα σχήματα του Sassi αντανακλώνται στους πίνακές του.
Η παλίρροια άρχισε να γίνεται τη δεκαετία του '80. "Οι νέοι τυχοδιώκτες της λέσχης μας είχαν γίνει μέλος της πολιτικής τάξης, με δικηγόρους, επιχειρηματίες, ακόμη και δύο δήμαρχοι μεταξύ μας", δήλωσε ο De Ruggieri. "Όλοι είχαμε διαφορετική πολιτική, αλλά συμμεριζόμασταν το στόχο της αποκατάστασης του Sassi." Οργάνωσαν εθελοντές συλλέκτες απορριμμάτων για να φουσκώσουν δεξαμενές γεμάτες από συντρίμμια και εκκλησίες διάσπαρτες με χρησιμοποιημένες υποδερμικές βελόνες. Οι πρώτοι κυβερνητικοί αρχαιολόγοι έφθασαν στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Λίγα χρόνια αργότερα, ένας ιταλικός νόμος La Scaletta άσκησε έμπρακτη επιτυχία, παρέχοντας προστασία και χρηματοδότηση. Το 1993, η UNESCO απαριθμεί το Sassi ως περιοχή παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, χαρακτηρίζοντάς την "το πιο εκλεκτό, άθικτο παράδειγμα ενός χωματόδρομου στην περιοχή της Μεσογείου, τέλεια προσαρμοσμένο στο έδαφος και στο οικοσύστημα".
Τα πρώτα σπήλαια ανοίχτηκαν σύντομα και οι αρχές άρχισαν να προσφέρουν 30ετές μισθώσεις με ονομαστικό κόστος σε ενοικιαστές που συμφώνησαν να ανακαινίσουν τις σπηλιές, υπό την επίβλεψη ειδικών διατήρησης. "Το παράδοξο είναι ότι η« ιστορική διατήρηση »μπορεί να προκαλέσει τόσο μεγάλη αλλαγή», λέει ο αρχιτέκτονας Toxey. "Αντί να μπαίνουν σε σφαίρες, τα Sassi γίνονται δραματικά διαφορετικά από αυτά που ήταν κάποτε. Πρόκειται για μια μορφή εξευγενισμού, αλλά δεν ταιριάζει στο μοντέλο, αφού τα Sassi ήταν ήδη κενά και κανείς δεν εκτοπίζεται. "Σήμερα, περίπου 3.000 άνθρωποι ζουν στο Sassi και περίπου οι μισές κατοικίες είναι κατειλημμένες, με τη Matera σταθερά στο τουριστικό κύκλωμα της νότιας Ιταλίας. "Είναι σαν μια χρυσή βιασύνη εδώ", λέει ο Ζάσα, ο οδηγός, με γέλιο.
"Η Matera είναι ένα μοντέλο για την αξιοποίηση του παρελθόντος χωρίς να είναι συγκλονισμένο από αυτό", λέει η αμερικανίδα μυθιστοριογράφος Elizabeth Jennings, που έχει ζήσει εδώ και 15 χρόνια. "Σε άλλες ιταλικές πόλεις όπως η Φλωρεντία, η ιστορία είναι μια μαύρη τρύπα που απορροφά τα πάντα σε αυτήν και καθιστά δύσκολη την καινοτομία. Εδώ, δεν είχαν ποτέ μια χρυσή εποχή. Η Αναγέννηση, ο Διαφωτισμός, η Βιομηχανική Επανάσταση - όλα περνούσαν από τη Matera. Δεν υπήρχε παρά φτώχεια και εκμετάλλευση. Έτσι, σήμερα, δεν υπάρχει αντίσταση στα γόνατα σε νέες ιδέες. "
Παρά την ξαφνική ανατροπή της Matera, η εκκεντρικότητα των σπιτιών που σημάδεψαν την αναβίωση του Sassi εξακολουθεί να υφίσταται. Τα σπήλαια δεν προσελκύουν μεγάλες ξενοδοχειακές αλυσίδες αλλά επιχειρηματίες όπως οι Pontes, οι οποίοι επιθυμούν να περάσουν χρόνο με τους καλεσμένους τους στο παλιό vicinato, μιλώντας πάνω σε ένα apertif. Οι επισκέψεις τείνουν να διευθετούνται από στόμα σε στόμα. Η πρόσβαση σε πολλές πέτρινες εκκλησίες οργανώνεται μέσω φίλων φίλων, ανάλογα με το ποιος έχει το κλειδί.
Και η αρχαία αγροτική κουλτούρα είναι εκπληκτικά ανθεκτική. Τα νέα εστιατόρια σπηλαίων στο Sassi προσφέρουν μοντέρνα κουζίνα Matera's (τώρα μοντέρνα απλή) αγροτική: γεμάτη ωριχτσέτα, ζυμαρικά σε σχήμα αυτιού, πεταμένα με μπρόκολο rabe, τσίλι και ψίχουλα ψωμιού. μια πλούσια φασολάδα που ονομάζεται crapiata ? και maiale nero, σαλάμι φτιαγμένο από "σκοτεινό χοίρο" και μάραθο. Και με λίγη προσπάθεια, είναι ακόμα δυνατό οι ταξιδιώτες να γλιστρήσουν πίσω στο χρόνο.
Ένα απόγευμα, ακολούθησα ένα ίχνος που άφησε το Sassi στην άγρια χαράδρα και συνδέθηκε με μονοπάτια που χρησιμοποιήθηκαν από τους παγανιστές ποιμένες. Όταν εντοπίσαμε την πέτρινη πρόσοψη μιας εκκλησίας στην έρημο, φαινόταν σαν ένα μιράζ: Χαραγμένο στις πρώτες πλευρές ενός γκρεμού, θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο με την περιπλάνηση στα βότσαλα ως ολισθηρό όπως τα ρουλεμάν. Στο παγωμένο εσωτερικό, το φιλτράρισμα φωτός μέσα από μια κατάρρευση στο ανώτατο όριο αποκάλυψε τα ξεθωριασμένα λείψανα των τοιχογραφιών πάνω στους τοίχους που είχαν ξεφτιστεί.
Στη συνέχεια, κρυβάζοντας πάνω στο οροπέδιο Murgia, άκουσα το μακρινό κουδούνι των κουδουνιών. Ένας δερμάτινος βοσκός που κρατούσε έναν ξύλινο αγκάθι οδηγούσε τα βοοειδή podolico σε βοσκότοπους με μια φάλαγγα σκυλιών. Παρουσιάζοντας τον εαυτό μου ως Τζιοβάνι, με οδήγησε σε ένα πέτρινο σπίτι, όπου ένας από τους φίλους του, ένας αγριόχτιστος αγρότης με τον όνομα Πιέρ, έκανε τυρί. Μπάλες του βραβευμένου caciocavallo podolico κρέμασαν από τα δοκάρια, και ένα μικρό σκυλί έτρεξε γύρω από το διαταραγμένο δωμάτιο που γκρεμίστηκε στους αστραγάλους μας. Ο Piero έβραζε ricotta σε μια δεξαμενή και ανακατεύοντάς την με ένα ακρωτηριασμένο μήκος του πόλο ενός γόνδολου. Καθώς το ώριμο σύννεφο του ατμού κρεμόταν στο δωμάτιο, έβγαλε ένα δείγμα ζάχαρης και μου το έδωσε.
" Μάνγκια ! Mangia ! "Επέμεινε. Ήταν λεπτό, πιο κοντά στην κρέμα παρά στο τυρί.
"Η χρυσή ρακέτα είναι το βούτυρο του αύριο, " είπε ο Piero, σαν να ήταν μυστικό αλχημιστή.
Οι πρωτοπόροι της Circolo la Scaletta, τώρα στη δεκαετία του '70, παραδίδουν τα ηνία σε μια νεότερη γενιά Ιταλών συντηρητών. "Είκοσι χρόνια πριν, ήμασταν οι μόνοι που ενδιαφέρονται για το Sassi", λέει ο καλλιτέχνης Mitarotonda. "Αλλά τώρα ο κύκλος είναι ευρύτερος. Έχουμε επιτύχει το στόχο μας ". Η μεγαλύτερη πρόκληση, λέει, είναι να εξασφαλιστεί ότι η Sassi θα εξελιχθεί ως ζωντανή κοινότητα και όχι ως τουριστικό θύλακα. "Αυτό δεν μπορεί να είναι μόνο ένας τόπος όπου ο πολιτισμός καταναλώνεται", λέει ο De Ruggieri. "Τότε είναι απλώς ένα μουσείο." Η πρόσβαση στα σχολεία, τα νοσοκομεία και τα καταστήματα του Πιάνο παραμένει δύσκολη και υπάρχουν δύσκολες διαφωνίες σχετικά με το αν θα πρέπει να επιτραπεί η κυκλοφορία αυτοκινήτων στον μοναδικό δρόμο του Sassi.
Την τελευταία μου μέρα, περπατούσα με τον Αντόνιο Νικολέτι όταν συναντήσαμε μια ομάδα ηλικιωμένων ανδρών στα καλύμματα των εργαζομένων που έβγαζαν τον αέρα στην πλατεία. Με την παραμικρή ώθηση, έκαναν στροφές που μας ξυπνούσαν με τις αναμνήσεις τους από την παιδική ηλικία για τη "ζωή τρωγλοδύτη" στο Sassi, συμπεριλαμβανομένου του τρόπου πλύσης των ρούχων χρησιμοποιώντας τέφρα και πόσες κατσίκες θα μπορούσαν να συμπιέσουν στα σπίτια τους.
"Πριν από την αναγέννηση, οι άνθρωποι που μεγάλωσαν στο Sassi θα προσποιούσαν ότι ήρθαν από κάπου αλλού", μιλούσε η Nicoletti, καθώς περπατούσαμε μακριά. "Τώρα είναι προσωπικότητες".
